Қазақ халқы жыл сайын 315 мың тоннадан астам ашытылған орамжапырақ жейді. Соңғы жылдары бұл өнімнің бағасы күрт өсті. Мәселен, былтыр 2022 жылы көкөністер арасында аққұлақ пиязының бағасы шарықтаған. Бұған қатты таң қалған жұрт дүкендегі бағаны суретке түсіріп, әлеуметтік желіде бөлісті. Ақырында мұны өткен жазда Ауыл шаруашылығы министрі мойындауға мәжбүр болды.
«Өнімнің қажетті көлемі бар, ішкі нарықта тапшылық жоқ. Соған қарамастан қант пен көкөніс өнімдерінің қымбаттауы байқалды. Көкөніс өнімдерінің ішінде пияздың бағасы көтерілді. Осы орайда ішкі нарықта пияздың қоры жеткілікті екенін атап өткім келеді. Демек, ай сайынғы қажеттілік 25.9 мың тонна болса, еліміздегі пияз қоры 34.4 мың тоннаны құрайды», - деді Ербол Қарашөкеев.
Министрдің айтуынша, жыл сайын маусым айынан бастап жаңа ерте пісетін пияз жиналады. Оның көлемі шамамен 90 мың тоннадан асады.
Күлкілі шығар, бірақ биліктің пиязға деген көзқарасы бөлек. Басқа көкөністер бір төбе, пияз бір төбе сияқты. Пандемия жылдарында, мысалы, оның экспорты квотамен шектелді. Оны шетелге сатқысы келген диқандар мен саудагерлер жуаны экспорттау үшін фитосанитарлық сертификат алуға мәжбүр болды.
«Пиязды экспорттағысы келетіндер Ауыл шаруашылығы министрлігінің агроөнеркәсіп кешеніндегі мемлекеттік инспекция комитетінің облыстық және аудандық аумақтық бөлімшелерінен фитосанитарлық сертификат ала алады. Фитосанитариялық сертификаттарды беру 5 жұмыс күнін алады, карантиндік сертификаттарды беру 3 жұмыс күнін алады», - деп хабарлайды Ауыл шаруашылығы министрлігі.
Өткен жылы пияздың экспортын түбегейлі тежеу мәселесі қозғала бастады. Ауыл шаруашылығы министрлігінің басшысы бұл мәселені министрлік қолдамайтынын ашық айтты.
Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 2022 жылы қазақстандық аграршылар 1.1 миллион тоннадан астам жу жинады. Әр гектардан 458.8 центнерден өнім алынды. Ауыл шаруашылығы министрлігі бұл көлем «ішкі нарықтың сұранысын толық қанағаттандырады» деп сендірді. Себебі, қазақстандықтар жыл сайын осы көлемнен 3 есе аз, орта есеппен 315 мың тонна азық-түлікті жейді.
Алайда, жаңа жылдың басында, яғни өткен аптада үкіметтегі ведомствоаралық комиссия Қазақстаннан пияз экспортын тоқтатты. Атап айтқанда, сыртқы сауда саясаты және экономикалық ұйымдарға қатысу жөніндегі ведомствоаралық комиссия 3 ай мерзімге пияз экспортына тыйым салу туралы шешім қабылдады. Бұл Қазақстаннан пияздың жаппай экспортына жол бермеу және оның бағасын тұрақтандыру үшін жасалуда».
«Қазақстандық пиязға үшінші елдерден сұраныстың өсуіне Азиядағы және әлемдегі ең ірі пияз өндірушілердің бірі Пәкістандағы табиғи апат себеп болды. Бұл елдегі су тасқыны әлем нарығында, соның ішінде біздің елімізде де пияз бағасының өсуіне әкелді. Қазақстанның оңтүстік облыстарында, сондай-ақ Өзбекстанда қатты аязда өнімдердің қатып қалуы оның құнына қосымша салмақ түсіреді. Нәтижесінде пияздың негізгі өндірушілері қазақстандық өнімдерді белсенді түрде импорттауда», - деп хабарлады Ауыл шаруашылығы министрлігі.
Ведомство әкімдіктердің мәліметтеріне сүйене отырып, бүгінде елдегі пияздың расталған қоры 152.4 мың тоннаны құрайтынын хабарлады. Бұл өткен жылғы жалпы егіннің 14 пайызы ғана екен. Бірақ бұл көлемнің өзі жаңа өнім жиналғанша жеткілікті, деп сендірді министрлік.
Ал енгізілген экспорттық кедергі Қазақстаннан пияз экспорттау тәуекелдерінің алдын алуы керек. Қазақ жуаларының солтүстіктегі көршісі де қарап отыр.
«Айта кетейік, Қазақстанда пияздың көтерме бағасы келісіне 150-170 теңге болса, көршілес Ресей мен Өзбекстанда 240 теңгеге дейін жетеді. Сонымен қатар, Qaztrade мәліметінше, Өзбекстан мен Тәжікстан өз елдерінде пияз экспортына шектеу қойған. Жақын арада нарықтағы жағдайды жақсарту мақсатында барлық шектеулерді дер кезінде алып тастау үшін үкімет елдегі және әлемдегі жағдайды жіті қадағалайтын болады», - деп түсіндірді Ауыл шаруашылығы министрлігі.
Министрлік өткен жылғы мол өнімінің бір бөлігін көршілеріне сатып, табысынан айырылуды жоспарлаған шаруалар үшін «пияз экспортына тыйым салудың теріс салдарын азайту» шаралары қолданылатынын атап өтті. Бірақ одан мол табыс табу қиын: мемлекет олардан әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар арқылы тұрақтандыру қорларына, сондай-ақ айналым схемасы бар сауда желілері арқылы пияз сатып ала бастады. Оның қандай бағамен алынатыны нақтыланбады. 150 теңге шамасында шығар.
Мәселен, министрлік 2022 жылы «пияз екпелері» кеңінен таралған Түркістан және Жамбыл облыстарының әкімдіктерімен бірлесіп, пияз өндірушілер мен басқа облыстар мен қалалардың әкімдіктері арасында келісім-шарттар жасау жұмыстарын жүргізді. Одан кейін келіссөздер арқылы пияздың әр келісінің сату бағасы 220 теңгеден 110 теңгеге дейін төмендетілді.
Келесі тыйымды кәсіп қиналып, күрсініп қабылдады. Олардың айтуынша, 70 мың тонна қазақстандық қоқыс шіріп кетуі мүмкін. «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының мәліметінше, батысқазақстандық кәсіпкерлер биліктің бастамасын ішінара қолдап, тыйым салуға қарсы екендіктерін білдірді.
«Тыйым кем дегенде 2023 жылдың сәуір айының соңына дейін ұзартылады. Оған дейін елде бар болғаны 80 мың тоннадан астам пияз тұтынылады. Ал 70 мың тонна босқа шіриді, ешкімге керек емес. Шаруалар оны шетелге экспорттамай, қоқыс жәшігіне тастауға мәжбүр болады. Өйткені, мамыр айына дейін көкөністің бұл түрін сақтау өте қиын екенін ескерген жөн: көктем келгенде олар көктей бастайды. Бұл мәселе әсіресе Оңтүстікте ушығып тұр. Сәуірдің 15-і мен мамырдың 1-і аралығында солтүстік өңірлерде жаңа жылдың жаңа өнімі жинала бастайды. Сонда біздің өнім өндірушілер ескі өнімді қалай өткізеді?»,- деп алаңдайды «Новая мир» шаруа қожалығының басшысы Анатолий Кан.
Әріптестерінің пікірін білдірген кәсіпкер экспортқа тыйым салуды 20 наурызға дейін шектеуді ұсынып отыр.Одан кейін бір жағынан елімізде жуа тапшылығы болмайды, оның бағасы күрт өспейді. Екінші жағынан, өндірушілер былтырғы астықты наурыздың аяғынан сәуірдің ортасына дейін, жаңа өнімге жұрттың аузына келгенше шетелге өткізіп үлгереді.
Сонымен қатар, бизнес 30 жылдың 40 сәуіріне дейін елден пияз экспорттау үшін келісіне 10-2023 теңге көлемінде экспорттық баж салығын енгізуді ұсынды. Баж салығынан түскен қаражатты әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларға бағыттау қажет. Олар сол қаражатты одан әрі бизнестен тұрақтандыру қорларына жаңа астық сатып алуға пайдалана алады.
«Соның арқасында Қазақстан жуаның бағасын ұстап тұруға мүмкіндік алады. Ал өндірушілер былтырғы астықты тегіс сақтай отырып, шірімей сатып алуда. Сонымен қатар, баж салығынан түсетін түсімдер отандық фермерлерді қолдауға бағытталады», - деді Анатолий Кан.
Бірақ сыртқы сауда саясаты және экономикалық ұйымдарға қатысу жөніндегі ведомствоаралық комиссия бұл ұсынысты әлі қарастырған жоқ.
Жалпы, тәжік пиязы қазақ елін алда су басты. QazTrade бас директоры Нұралы Бөкейханов Тәжікстанмен Қазақстанға 6 мың тонна ерте астық жеткізу туралы келісімге қол қойғандарын айтты.
«Маусымаралық кезеңде біз елге 6 мың тонна ерте пісетін жидектерді кепілді жеткізу туралы келісімге қол қойдық. Сондай-ақ Тәжік тарапы бізге «Туған темір жол» арқылы өнімді тасымалдауға тарифтік жеңілдік ұсынды. Бұл ретте Тәжікстаннан Қазақстанға ауыл шаруашылығы өнімдерінің қосымша көлемін жеткізу пысықталып жатыр», - деді Нұралы Бөкейханов.
Тәжікстанның ауылшаруашылық өндірушілері өз өнімдерін сапалы және уақытылы жеткізуді қамтамасыз етуге уәде берді.
Сауда және интеграция министрлігінің «QazTrade» сауда саясатын дамыту орталығының хабарлауынша, кездесу ағымдағы жылдың сәуір айының ортасында Тәжікстанның Хатлон облысында басталады. Тәжікстандық өнімдер сәуір айының соңы – мамыр айының басында қазақстандық сөрелерде пайда болады деп күтілуде.
Дереккөз: https://inbusiness.kz